Theoloog des Vaderlands Katja Tolstoj

In de jaren negentig kwam Katja Tolstoj naar Nederland. Ze vluchtte uit Rusland omdat het naar haar mening ‘een erg onvrij en bekrompen land’ was. Katja: ‘Het Sovjettijdperk werd niet verwerkt. En het wordt nog steeds niet verwerkt, dat zie je aan wat er nu gebeurt.’ Wanneer Katja tijdens haar zwangerschap veel in Russische ziekenhuizen verblijft omdat haar moeder ziek is, beseft ze dat het roer om moet. ‘Het was mijn eerste ontmoeting met het leven in het post Sovjettijdperk en ik wilde mijn kinderen daar niet aan blootstellen.’

De van oorsprong Russische onderzoeker zegt zich ‘overal een vreemdeling te voelen’. Hoewel ze zich ook volledig Nederlander voelt, legt ze uit waarom: ‘Ik land ergens nooit echt helemaal. Mensen die geloven begrijpen dat misschien, want we leven altijd met een blik op het hiernamaals. Ons thuis is elders.’ In haar huis in Kampen hebben Katja en haar man op dit moment een flink aantal familieleden opgevangen. ‘Mijn man heeft heel veel familieleden in Oekraïne en toen de oorlog begon, hebben we hen meteen opgebeld. Ze waren bij ons welkom. Op dit moment wonen er acht familieleden bij ons in huis. We helpen waar we kunnen.’

De oorlog tussen Oekraïne en Rusland grijpt Katja dikwijls aan. ‘Elke ochtend sta ik op en denk ik: dit kan toch niet waar zijn. Al anderhalf jaar word ik wakker in de hoop dat ik alleen maar slecht gedroomd heb, maar elke dag blijkt het weer waar te zijn. Mijn werk en de realiteit lopen in die zin ook erg door elkaar heen, omdat ik onderzoek doe naar religie in post Sovjetlanden. De oorlog in Oekraïne is een voorbeeld van een onverwerkt trauma uit het Sovjet verleden. Rusland heeft 75 jaar lang te maken gehad met atheïsme vanuit de staat. Er zijn miljoenen mensen gemarteld en gedood door Sovjet terreur. Mensenlevens stelden niets voor. De cijfers die naar buiten zijn gekomen van de slachtoffers in die tijd werden dikwijls met miljoenen gebagatelliseerd. Er was een totale verwaarlozing van de waarde van een mens. Na afloop van die periode had verwerking van de opgelopen trauma’s moeten plaatsvinden. Maar dat is niet gebeurd. Nu komen er weer nieuwe trauma’s bovenop.’

Ondanks al het kwaad dat er op dit moment plaatsvindt in de wereld, is God aanwezig, zegt de theoloog. ‘De wegen Gods zijn ondoorgrondelijk en je hebt God niet in je broekzak zitten. Als je het helemaal wil begrijpen, kom je nergens. Maar dat God overal aanwezig is, is een hele oude oosters-orthodoxe gedachte, die ook aanwezig is in de oosters orthodoxe liturgie. We moeten het kwaad echter wel bij de naam blijven noemen.’

Tot slot deelt Katja haar favoriete bijbeltekst. ‘Mijn lievelingsbijbeltekst is 1 Petrus 3 vers 12-15: Wie is het die u kwaad zal doen als u navolgers bent van het goede? Maar als u ook zou moeten lijden vanwege de gerechtigheid, dan bent u zalig. Wees niet bevreesd zoals zij bevreesd zijn en laat u niet in verwarring brengen, maar heilig God, de Heere, in uw hart. Wees altijd bereid tot verantwoording aan een ieder die u rekenschap vraagt van de hoop die in u is, met zachtmoedigheid en ontzag.’