Hoe ga je om met verlies en rouwverwerking

Rechtstreeks naar het interview

De zussen Bernice en Yosheva worden zelf net op tijd door hun oudste zus uit de brandende woning geloodst. Bernice vertelt hoe zij zich dat moment herinnert. ‘M’n oudste zus telde iedereen want we sliepen als zussen allemaal op één kamer. Toen we buiten kwamen en het glas uit de kozijnen zagen spatten, beseften we pas hoe erg het was. Op zo’n moment  voel je je machteloos en in shock. Je kunt er niet bij.’ Yosheva vult aan: ‘Onze oudste zus was een soort tweede moeder voor ons en die was volledig in paniek. Maar je bent ook een soort van verdoofd. Niet meer helemaal op deze wereld, zeg maar.’

In de nasleep van de noodlottige brand was er in het gezin weinig ruimte voor rouwverwerking. Bernice vertelt: ‘We waren niet heel bewust aan het rouwen. We stonden niet bewust stil bij het verlies. Het was al snel tijd “om het rouwgewaad uit te doen”. Die Bijbeltekst werd dan aangehaald en er werd gezegd “ze hebben het goed” en door!’ Yosheva pakt het vervolg op en zegt: ‘Er werd naar ons gecommuniceerd dat ze in de hemel en thuis waren. En dat ze hier op deze wereld een soort logees waren. We mochten niet treuren zoals de wereld treurt. Er werd dus niet actief ruimte gecreëerd om erover te praten of om ze te herdenken.’

Het onverwerkte leed van het verlies van hun broertjes wreekt zich echter in een later stadium van het leven van de zussen. ‘Het niet openlijk kunnen delen van mijn emoties heeft wel zijn uitwerking op mij gehad’, zegt Bernice. ‘Heel lang was ik alleen maar vrolijk, alleen maar dankbaar, alleen maar blij. Altijd maar doorgaan. Het komt wel goed, zo niet, dan toch. Ik ben in totaal drie keer overspannen geweest omdat ik constant maar aan het geven was.’ Nu Bernice eindelijk aan rouwverwerking toekomt ontdekte ze dat verlatingsangst een veel grotere rol speelde dan ze door had. Ook leert ze nu om eerder op de rem te trappen. ‘Laatst was ik weer heel erg angstig en in paniek. Maar dat geef ik nu eerder aan, ook bij mijn werk, zodat ik wat rustiger aan kan doen. Op die manier kan ik nu ruimte geven aan de paniek die boven komt en het dit keer wél samen met God doorleven.’

Ook Yosheva heeft iets soortgelijks doorgemaakt. ‘Ik ben in eerste instantie doorgegaan met school en studie. Toen ik het huis uit ging – voor mezelf ging zorgen, trouwde, en een inkomen kreeg – had ik het gevoel dat ik weer een beetje kon ademen. Maar juist toen kreeg ik het syndroom van Tietze. Dat is een chronische borstbeenontsteking. Ik had het idee dat ik doodging.’ Yosheva ontdekt dat ze alle emoties rondom het verlies van haar broertjes en het niet toekomen aan een proces van rouwverwerking als het ware vast zette in haar lichaam waardoor ze uiteindelijk fysieke en mentale klachten kreeg. ‘De pijn triggerde ook weer heel erg die pijn en angst van niet dood willen gaan. Ik kreeg overal angst voor. Ik kon nog maar moeilijk naar de supermarkt en ik lag hele dagdelen op de bank en kon ‘s nachts niet slapen. Toen was die angst voor de dood er ineens.’

Yosheva vertelt dat we in deze maatschappij ook weinig ruimte krijgen voor rouwverwerking omdat het te confronterend is. We moeten niet stilstaan bij het verlies maar doorgaan. ‘De één vlucht in zijn werk of in relaties. Er is een soort angst voor gebrokenheid denk ik. Voor het gevoel het niet meer aan te kunnen. Mijn angst was ook die confrontatie aan te gaan met datgene wat nog in mij zat en ruimte nodig had. Bernice vult Yosheva aan: ‘Ik heb geleerd dat het hand in hand mag gaan. Juist op het diepste punt, daar was God vaak. Ik heb de afgelopen keer zoveel op de heide gewandeld met God en gehuild.’

Glimlachend: ‘Nu heb ik m’n leven echt heerlijk op de rit de laatste tijd: mijn baan zit goed, ik heb een fijne relatie en een kerk waarin ik mij thuis voel. Maar ik merkte dat ik door die verlatingsangst weer zo bang was om dat gevoel te verliezen en daarom probeerde ik mij eraan vast te klampen. Op dat soort momenten God confronteert mij met de vraag: Je hebt nu wel genoeg geld en je hebt een huis maar kun je dat nog met anderen delen? Uiteindelijk is God is daar wel en geeft mij iets veel mooiers dan ik zelf had kunnen bedenken.’